Triduum Paschalne

Triduum Paschalne dawniej i dziś

Triduum paschalne (nazywane dawniej Triduum sacrum) stanowi centrum roku kościelnego. Rozważa ono tajemnicę Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Nabrało ono szczególnego znaczenia i uzyskało pełną oprawę w wiekach średnich. Wielką rolę odegrał tu Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusa w Jerozolimie zwanychw Europie środkowej jako Bożogrobcy albo Miechowici.
Cechą duchowości Miechowitów była orientacja na wspominanie ostatnich chwil życia Jezusa na ziemi, wyrażona w rozpamiętywaniu Męki, Śmierci i Zmartwychwstania.
Bożogrobcy wytworzyli własną liturgię zwaną Rytem Kościoła Grobu Chrystusa (Ritus Ecclesiae Domini Sepulchrum Hierosolimitani), wywodzącą się z wzorów frankońskich, przetworzonych w patriarchacie jerozolimskim, w niedługim czasie po utworzeniu Królestwa Jerozolimskiego.
Miechowici przywiązani do swych tradycji, pomimo przyjęcia po soborze trydenckim (1568 r.) Brewiarza rzymskiego zachowali własne oficjum zakonne.
Sprowadzenie Bożogrobców do Miechowa przeniosło na teren ówczesnej Polski, a stąd na całą chrześcijańską Europę, zwyczaj odprawiania nabożeństwa wielkanocnego w sposób tak niezwykle okazały i uroczysty, jak dotąd w kościele katolickim nie było celebrowane.
W obchodach Triduum uczestniczyli licznie przybyli pielgrzymi, wśród których oprócz prostego ludu znajdowali się zazwyczaj przedstawiciele znamienitych rodów, a nawet koronowane głowy. Wszyscy biorący udział w uroczystościach przygotowani byli do nich poprzez sakrament pokuty.
Liturgia Triduum paschalnego rozpoczynała się w Wielki Czwartek, który to dzień był przypomnieniem Wieczerzy Pańskiej. Składała się ona z laudesów połączonych z jutrznią, godzin mniejszych, Mszy Świętej z mandatum i komplety. Śpiewy po laudesach wykonywali uczniowie szkoły zakonnej na przemian z chórem zakonników.
Charakterystyczne dla Wielkiego Czwartku było odprawianie tylko jednej Mszy Świętej podczas której celebrans w towarzystwie kleryków umywał nogi (mandatum) wybranym ubogim.
Obmywanie nóg odbywało się w przbiterium, przy czym obrzędu tego dokonywał zazwyczaj proboszcz generalny.
Po odśpiewaniu przez chór Miserere z Gloria Patri, celebrans odmawiał orację Acciones nostras z Per Christum Dominum nostrum, a następnie podchodził w asyście kanoników z misą i dzbanem do wyznaczonych ubogich. W trakcie, gdy pochylał się nad nimi, obmywał im stopy i przekazywał znak pokoju, uczestnicy liturgii pochylali swe głowy w ich kierunku. W tym czasie kantor odśpiewywał antyfonę Mandatum nowvum, psalm Beati immaculati oraz następne antyfony i psalmy.
Uroczystosciom tym towarzyszyła większa niż zwykle ilość świateł w kościele. Proboszcz miał na sobie ozdobny ornat wraz z uzupełniającymi elementami stroju. Towarzyszący mu kanonicy ubrani byli w rokiety z nałożonymi na wierzch mantoletami.
Ceremonii liturgii eucharystycznej towarzyszyło składanie darów dla klasztoru. Komunii udzielano w dwóch postaciach: chleba i wina. Po niej następowało okadzenie przez celebransa Najświętszego Sakramentu, który owiniety welonem, zostawał procesyjnie odniesiony do ciemnicy – wybranego odpowiedniego miejsca w świątyni.
Kolejnym było obnażanie i obmywanie ołtarzy, z których wcześniej usunięto krzyże lub je zasłonięto.
Miechowici w procesji przechodzili do refektarza, gdzie zaproszonych ubogich po krótkiej modlitwie obdarzano podarunkami i traktowano skromnym posiłkiem.
Uroczystości Wielkiego Czwartku kończyło mandatum zakonników i wspólna wieczerza, podczas której wypijano kielich miłości (poculum caritatis).
Tego wieczora milknęły dzwony i organy kościelne.
Wielki Piątek, jako Pamiątka Krzyżowej Ofiary Chrystusa, rozpoczynał się ciemną jutrznią (oficjum nocnym) po których następowały laudesy. Po ich zakończeniu l w miechowskiej świątyni formowała się procesja. Naśladowała ona drogę Męki Chrystusa (droga krzyżowa) i kierowała się do kościółka pod wezwaniem Świętego Krzyża w Siedliskach. Na jej przedzie jeden z kleryków niósł duży krzyż, następnie szli proboszcz generalny i kanonicy, później pielgrzymi i mieszkańcy Miechowa.
Z czasem procesje Wielkopiątkowe urozmaicono poprzez przebieranie uczestników w stroje nawiązujące do okresu życia Chrystusa, a sama procesja w sposób dramatyczny przedstawiała Mękę Pańską.
Po powrocie procesji z Siedlisk następowały kolejne ceremonie. Składały się one z liturgii słowa, modlitw zakonników i wiernych, adoracji krzyża, komunii świętej, pogrzebu Chrystusa i komplety.
Po Pasji kanonicy ubrani w czerwone szaty liturgiczne wnosili przed ołtarz krzyż okryty zasłoną, po której zdjęciu ukazywali go uczestnikom uroczystości. Chór zakonny śpiewał w tym czasie antyfonę Popule meus. Następnie proboszcz generalny, kanonicy i pozostali zakonnicy upadali trzykrotnie przed krzyżem i oddawali mu cześć. W adoracji tej uczestniczyli znaczniejsi pielgrzymi. W czasie adoracji krzyża śpiewy i modlitwy prowadzone były według Antyfonarza miechowskiego.
Po adoracji krzyża rozpoczynała się liturgia nazywana Missa preasanctificatorum. W czasie tej liturgii rozdzielano Ciało Chrystusa konsekrowane w Wielki Czwartek.
Następnie formowała się procesja. Prowadził ją proboszcz generalny. Figurę Chrystusa owiniętą całunem brali na swe ramiona kanonicy i przenosili na krużganki do Kaplicy Grobu Chrystusa. Od połowy XVI wieku składano ją w Grobie, którego kształty w partii dolnej zachowały się w niezmienionej formie do naszych czasów. Proboszcz w asyście zakonników niosących nad nim baldachim przenosił monstrancję z Najświętszym Sakramentem, z tabernakulum do niszy nad Grobem.
Krzyż niesiony na początku procesji akładano obok Grobu. Tutaj był on adorowany przez licznie zgromadzących się pielgrzymów i wiernych z parafii.
Procesji towarzyszył odgłos drewnianych kołatek poruszanych przez kleryków i uczniów szkoły parafialnej.
Procesja ta była dramatycznym przedstawieniem pogrzebu Chrystusa.
Przy grobie rozpoczynali czuwanie kanonicy i trwali w tym czuwaniu do południa w Wielką Sobotę.
Uroczystości Wielkiej Soboty, jako Pamiątka Spoczynku Chrystusa w Grobie, składały się z następujących obrzędów: jutrznia zwana ciemną, laudesu, ceremonii ognia jerozolimskiego, liturgii wody i liturgii mszalnej – zaliczanej do obrządku Wielkiej Nocy.
Po odśpiewaniu godzin mniejszych czytano dwanaście lekcji ze Starego Testamentu.
Następnie wyróżnieni zakonnicy udawali się ze świecą paschalną do Grobu Chrystusa, skąd przynosili ogień do świątyni.
Oczekujący w kościele śpiewali Litanię do Wszystkich Świętych. Wniesiony ogień rozjaśniał świątynię i po hymnie Te Deum laudamus następowało poświęcenie ognia. Celebrans błogosławił ogień i świecę, a diakon rozpoczynał śpiew hymnu Exultet, w którym znajdowały się zwroty o świecy paschalnej jako owocu pracy pszczelego roju.
Po hymnie udawano się w procesji do misy chrzcielnej w nawie północnej świątyni, gdzie dokonywano poświęcenia wody, którą proboszcz kropił zgromadzonych i udzielał chrztu kilku niemowlętom.
Pielgrzymi i parafianie w czasie trwania Wielkosobotnich uroczystości gremialnie nawiedzali Grób Chrystusa, składając do specjalnej skarbony ofiary pieniężne na potrzeby klasztoru.
Niedziela Zmartwychwstania Chrystusa rozpoczynała się od gremialnego wypełnienia swiątyni przez pielgrzymów i pariafian, którzy stawali się świadkami udramatyzowanego nawiedzenia Grobu Chrystusa przez kanoników i braci. Na czele procesji szli trzej przebrani za niewiasty klerycy, nieśli misy z oliwą, kadzidłem i mieszaniną mirry i aloesu. Na drodze swej do Grobu spotykali dwóch innych kleryków ubranych w białe alby symbolizujących aniołów. Śpiewali oni Quem queritis mulieres (kogo szukacie niewiasty), nadchodzący odpowiadali Jesum Nazarenum (Jezusa Nazareńskiego), a z kolei aniołowie odśpiewywali Non est hic, surrexit (nie ma Go tu, zmartwychwstał).
Klerycy wchodząc do kaplicy Grobu rozpoczynali śpiew antyfony Alleluja. Resurrexit Dominus. Po jej zakończeniu celebrans intonował Te Deum laudamus z wersetem In resurrectione tua Christe, alleluja, alleluja.
Po odśpiewaniu przez zakonników prymy celebrans rozpoczynał procesję rezurekcyjną wokół krużganków, przez kościół na cmentarz i rynek miejski. Jeden z kleryków niósł figurę Chrystusa Zmartwychwstałego z proporcem trzymanym w lewej dłoni. Celebrans niósł monstrancję z Sanctissimum (Najświętszym Sakramentem), a jeden z zakonników krzyż owinięty czerwoną stułą.
Procesji towarzyszył dźwięk wielkich dzwonów a jej uczestnicy śpiewali antyfony: Salve festa dies, Christus resurgens oraz wersety Dicant nunc Iudei i Surrexit Dominus de „hoc” sepulcro i oracje Deus, qui hodierna die.
Po zatoczeniu koła wokół rynku procesja udawała się do świątyni, gdzie przed głównym ołtarzem, zapewne nawiązującym swą treścią i formą do Zmartwychwstania, odbywała się Msza Święta.
Przed rozpoczęciem Mszy Świętej na krzyżu ołtarzowym celebrans zawieszał czerwoną stułę. Figurę Chrystusa Zmartwychwstałego niesioną w procesji stawiano na boku ołtarza.
Msza Święta miała niezwykle uroczsty charakter. Do 1570 roku odprawiana była według rytu obowiązującego w patriarchacie jerozolimskim, natomiast później już z uzwzględnieniem rytuału określonego przez papieża Piusa V.
Pomimo tego nadal uwzględniała charkterystyczne dla Bożogrobców śpiewy i modlitwy przy użyciu ułożonego w Miechowie formularza o Zmartwychwstaniu Jezusa.
Niedziela Zmartwychwstania wyzwalała wśród pielgrzymów i parafian uczucia najwyższego uniesienia i radości.
Od Wielkiej Nocy do Wniebowstąpienia miechowscy Bożogrobcy urządzali w każdą niedzielę po dwie procesje do Grobu: w trakcie matutinum i po porannej Mszy Świętej. Zakonnicy wspomnienie Zmartwychwstania obchodzili w każdą niedzielę, z wyjątkiem uroczystości Zesłania Ducha Świętego.
W drugą niedzielę po Wielkiej Nocy Bożogrobcy odprawiali uroczystości Grobu Chrystusowego jako święto tytularne swojego zakonu, z takim samym obrzędem jak Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego. Na tę uroczystość ułożyli pacierze kapłańskie z pięknym hymnem rozpoczynającym się słowami Sacri Sepulchri gloria etc.etc.
Nabożeństwo i Mszę Świętą na prośbę generała zakonu Jakuba Radlińskiego zatwierdził do odprawiania w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim 5 lutego 1744 roku papież Benedykt XIV.
Wspomnienie Zmartwychwstania Chrystusa w ostatnią niedzielę roku liturgicznego było jedną z charakterystycznych cech obrzędów Bożogrobców.

Pomimo kasaty zakonu w 1819 roku wytworzone w Miechowie specyficzne elementy liturgii przetrwały do czasów nam współczesnych. Do najważniejszych należy zaliczyć nabożeństwo Drogi Krzyżowej, które w miechowskiej świątyni odprawiane jest w każdy piątek tygodnia przez cały rok, a ponadto Misterium opiewające Mękę, Śmierć i chwalebne Zmartwychwstanie Chrystusa.
Aktualnie Bazylika miechowska staje się na powrót miejscem szczególnego kultu Grobu Bożego i związaych z nim obrządków.
W przyziemiu dawnego klasztoru, w krużgankach okalających kaplicę Grobu Chrystusa, znajduje się 14 okazałych stacji Drogi Krzyżowej. Przy nich w każdy piątek tygodnia wierni rozważają cierpienie i mękę Pana Jezusa.
Charakterystyczne dla Drogi Krzyżowej teksty opisują poszczególne stacje:

I

JEZUS NA ŚMIERĆ SKAZANY

DRŻYJ DUSZO MOJA,
BO STWÓRCA ŚWIATA SKAZANY
NA ŚMIERĆ PRZEZ SĄD PIŁATA.
ZA TWOJE GRZECHY ŻYCIE SWE ŁOŻY,
NA DRZEWIE KRZYŻA CHRYSTUS SYN BOŻY


II

JEZUS BIERZE KRZYŻ NA SWE RAMIONA

BIERZE ZBAWICIEL
KRZYŻ NA RAMIONA
USTY CAŁUJE
CHOĆ NA NIM SKONA,
BO SWOJĄ ŚMIERCIĄ
OJCA WYSŁAWI
WYCIERPI WIELE
LECZ LUDZI ZBAWI


III

JEZUS PIERWSZY RAZ UPADA POD KRZYŻEM

JEZUS POD KRZYŻEM
Z TRUDU OMDLEWA
NA TWARZ UPADA
Z CIĘŻAREM DRZEWA
ZNĘCA SIĘ NAD NIM
ŻOŁDAKÓW ROTA,
BIJE POPYCHA,
PRZEKLEŃSTWA MIOTA


IV

JEZUS SPOTYKA SWOJĄ MATKĘ

BOLEŚĆ PRZEBIŁA
TKLIWE MATKI SERCE,
KIEDY UJRZAŁA
SYNA W PONIEWIERCE.
MILCZY W BOLEŚCI
TYLKO ŁZY MÓWIŁY
JAK JA CIĘ KOCHAM
SYNU MÓJ MIŁY


V

SZYMON CYRENEJCZYK POMAGA NIEŚĆ KRZYŻ JEZUSOWI

JEZUS Z WDZIĘCZNOŚCIĄ
PATRZY W SZYMONA,
ŻE Z NIM KRZYŻ CIĘŻKI
WZIĄŁ NA RAMIONA.
BŁOGOSŁAWIONY
Z PANEM SIĘ TRUDZI
ULŻY CIĘŻARU
BY ZBAWIĆ LUDZI


VI

ŚWIĘTA WERONIKA OCIERA TWARZ JEZUSOWI

LITOŚCIĄ TKNIĘTA
ŚWIĘTA WERONIKA
ZBAWICIELOWI
OCIERA LICA.
ZACNĄ NIEWIASTĘ
ZBAWICIEL DARZY
ODBITYM W CHUŚCIE
OBRAZEM TWARZY


VII

JEZUS DRUGI RAZ UPADA POD KRZYŻEM

ZNÓW JEZU DROGI
UPADASZ SRODZE,
LEŻYSZ POD KRZYŻEM
NA TWARDEJ DRODZE,
JEDNAK NIE CIĘŻAR CIEBIE PRZYGNIATA
LECZ GRZECHY LUDZI
CAŁEGO ŚWIATA


VIII

JEZUS POCIESZA PŁACZĄCE NIEWIASTY

NIEWIASTY PŁACZĄ
I WZNOSZĄ RĘCE
TKLIWIE WSPÓŁCZUJĄ
JEZUSA MĘCE.
ON JE POCIESZA,
ŻE TO CIERPIENIE
DA WIELU LUDZIOM
WIECZNE ZBAWIENIE


IX

JEZUS TRZECI RAZ UPADA POD KRZYŻEM

PRZYPATRZ SIĘ DUSZO
JEZUS SIĘ SŁANIA
I PO RAZ TRZECI
PADA Z WYCZERPANIA.
LEŻY JAK ROBAK
W PROCHU DEPTANY,
ZA ME NAŁOGI
SPONIEWIERANY


X

JEZUS Z SZAT OBNAŻONY

STWÓRCA CO NIEBO,
ZŁOTĄ ZORZĄ STROI,
WSTYDEM OKRYTY,
WOBEC LUDZI STOI.
PAN WSZECHSTWORZENIA,
CO ODZIEWA KWIATY
NA OCZACH LUDZI
STOI BEZ SZATY


XI

JEZUS DO KRZYŻA PRZYBITY

CIAŁO CHRYSTUSA
BÓL PRZENIKA SROGI
GDY GWOŹDZIE BIJĄ
W RĘCE I NOGI.
JAK STRUNA LUTNI
DRŻY NA CAŁYM CIELE,
ZA GRZECHY NASZE
CIERPI TAK WIELE


XII

JEZUS UMIERA NA KRZYŻU

JEZUS NA KRZYŻU
PO SKOŃCZONEJ MĘCE,
DUCHA ODDAJE
W OJCA SWEGO RĘCE.
DRŻY ZIEMIA Z TRWOGI
SŁOŃCE BLASK ZAWIERA
GDY ZA GRZESZNIKÓW
CHRYSTUS UMIERA


XIII

JEZUS Z KRZYŻA ZDJĘTY

SIEDZI POD KRZYŻEM
MATKA NIESZCZĘŚLIWA
Z RAN SWEGO SYNA
ŁZAMI KREW OBMYWA
O ŚWIĘTA MATKO
SWEJ BOLEŚCI ŁZAMI
ULŻYJ NAM WSZYSTKIM
MÓDL SIĘ ZA NAMI


XIV

JEZUS DO GROBU ZŁOŻONY

W GROBIE ZŁOŻONO
JEZUSA CIAŁO
KTÓRE ZA LUDZI
TYLE WYCIERPIAŁO,
LECZ DNIA TRZECIEGO
GDY PRZYJDZIE ŚWITANIE
GRÓB SIĘ OTWORZY
CHRYSTUS ZMARTWYCHWSTANIE


      Ze starego zwyczaju Bożogrobców pozostało w obrzędach Triduum szereg charakterystycznych elementów.
W Wielkim Tygodniu na ulicach miasta sprawowana jest Droga Krzyżowa podczas której przedstawiciele różnych grup zawodowych i społecznych niosą na swych ramionach wielki drewniany krzyż.
W Wielki Czwartek, podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej, kapłan umywa nogi zasłużonym parafianom, zazwyczaj uczestnikom walk o wolną i niepodległą Polskę.
Uroczystościom Wielkopiątkowym przewodzi biskup diecezjalny, co jest pamiątką po celebrowaniu tych obrzędów przez proboszczów generalnych.
Opis Męki Pańskiej rozważany w świątyni śpiewany jest na role przez księży parafialnych, co nawiązuje do tradycji śpiewów zakonnych.
Podobnie, jak w dawnych czasach, procesji do Grobu towarzyszy odgłos drewnianych kołatek poruszanych przez ministrantów.
Postać Chrystusa do Grobu przenoszą młode dziewczęta w białych tunikach, a przed figurą niesione są narzędzia Męki Pańskiej w postaci: drabiny, młotka, obcęgów, gwoździ, trzciny z gąbką i włóczni.
Przy Grobie Chrystusa stróżują strażacy w galowych mundurach i złotych hełmach dzierżąc w dłoniach halabardy.
Wielka Sobota rozpoczyna sie od nawiedzania Grobu przez wiernych oraz święcenia potraw, które zostaną spożyte w Niedzielę Wielkanocną. Tego dnia parafianie składają ofiary rzeczowe i pieniężne na biednych.
W godzinach wieczornych odbywa się nabożeństwo Wigilii Paschalnej z poświęceniem ognia jako symbolu światła, które przyniósł na ziemię Jezus Chrystus. Ceremonia ta odbywa się przed Bazyliką. Przed kapłanem staje ministrant z paschałem to jest wielką woskową świecą. Kapłan żłobi na niej krzyż, nad nim literę grecką alfa a pod nim – omegę.
Jednocześnie wymawia słowa:

Chrystus wczoraj i dziś
Początek i koniec
Alfa
i Omega
do Niego należy czas
i Wieczność
Jemu chwała i panowanie
przez wszystkie wieki wieków. Amen

po czym umieszcza na ramionach krzyża pięć symbolicznych gwoździ wymawiając słowa:

Przez swoje święte rany
jaśniejące chwałą
niech nas strzeże
i zachowuje
Chrystus Pan. Amen

Po tych słowach następuje zapalenie paschału i przeniesienie ognia do świątyni, gdzie wierni zapalają od niego swoje świece.
Śpiewane teraz Orędzie Wielkanocne powtarza prawie dosłownie teksty liturgiczne Bożogrobców.
Następnymi obrzędami uroczystej Mszy Świętej są: liturgia słowa, liturgia chrzcielna (błogosławieństwo wody chrzcielnej i wody do pokropienia oraz odnowienie przyrzeczeń chrztu) i liturgia eucharystyczna.
Msza Święta rezurekcyjna, będąca dopełnieniem obchodów paschalnych, odprawiana jest w Niedzielę Wielkanocną wczesnym rankiem. Towarzyszy jej bicie dzwonów, symbolizujące radość ze Zmartwychwstania. Odbywa się procesja wokół rynku,jest to zwyczaj wprowadzony przez Bożogrobców już w XII wieku.
Piękny zwyczaj urządzania grobów i ich nawiedzania wyszedł od Bożogrobców miechowskich i rozpowszechnił się w całym katolickim świecie.
Od kilkudziesięciu już lat śpiewy i modły łacińskie zostały zastąpione tekstami w języku ojczystym, co – z jednej strony – pogłębia zrozumienie istoty tajemnicy tego święta, zaś z drugiej – gubi swoisty pełen dostojeństwa, charakter tych misteriów.

Wyjaśnienie znaczenia specyficznych określeń:
adoracja – uwielbienie, oddanie czci Bogu
antyfona – wiersz wstępny do psalmów brewiarzowych; modlitwa śpiewana lub odmawiana na przemian przez dwa chóry
godziny kanoniczne (liturgia godzin) – w których odmawiane jest siedem części oficjum oraz modlitwy przewidziane na te okazje zawarte w brewiarzu
godziny mniejsze (małe godziny) – modlitwy przypisane określonym porom: pryma (odmawiana o wschodzie słońca, tzn. ok. godz. 6:00), tercja (o trzeciej godzinie dnia, tzn. ok. godz. 9:00), seksta (o szóstej godzinie dnia, to znaczy 12:00), nona (o dziewiątej godzinie dnia tzn. ok. godz. 15:00, kompleta
godziny większe (wielkie godziny) – modlitwy przypisane określonym porom: matutinum (dziś godzina czytań) i laudesy (dziś jutrznia)
kolekta – zbiórka w czasie Mszy Świętej pieniędzy przeznaczonch na utrzymanie kościoła, księży i ubogich
kompleta – ostatnia z godzin kanonicznych odmawiana przed udaniem się na spoczynek nocny
laudesy – modlitwy pochwalne śpiewane o świcie (stąd nazwa jutrznia)
mandatum – obrzęd uroczystego obmywania nóg w Wielki Czwartek; nazwa pochodzi od pierwszego śpiewu przy tym obrzędzie rozpoczynającego się tym słowem
matutimum – modlitwy poranne, część kościelnego oficjum; nazwa ta oznaczała tę część oficjum, która zwie się teraz laudesy i odmawiano je przy brzasku dnia; obecnie matutinum to nocne oficjum z jednym lub trzema nokturnami, czyli tzw. vigiliae; jutrznie w Wielkim Tygodniu odmawia się obecnie po południu, zamiast w nocy
nieszpory – najstarsza z godzin kanonicznych, odmawana lub śpiewana u schyłku dnia, przed posiłkiem wieczornym, jednym z elementów nieszporów jest pieśń pochwalna – Magnificat
oficjum – ogół modlitw uświęcających poszczególne godziny dnia stanowi tzw. officjum divinum, śpiewane przez mnichów lub odmawiane przez księży diecezjalnych, zakonników, kanoników regularnych i niektórych świeckich; składa się ono z części stałej (ordinarium) i części zmiennej w zależności od miejsca i czasu, z psalmów, hymnów, wyjątków z Biblii i modlitw
oficjum nocne – nocna część modlitw brewiarzowych
pasja – pamiątka męki Chrystusowej; cierpienie, męka, męczennictwo; opis męki
psalm – wiersz religijny o charakterze pochwalym, dziękczynnym, pokutnym itp.
responsorium – modlitwa obopólna, werset z psalmu, tekst liturgiczny złożony zwykle z dwóch wierszy, którym chór rozpoczyna śpiew zaintonowany przez kantora; śpiewana odpowiedź na śpiew kapłana przy ołtarzu